Thiếu máu dinh dưỡng là một vấn đề sức khoẻ khi cơ thể không được cung cấp đủ các dưỡng chất thiết yếu để sản xuất hồng cầu và hemoglobin. Khi nhắc đến thiếu máu, chúng ta thường chỉ nghĩ đến thiếu máu do thiếu sắt, trên thực tế lại phức tạp hơn nhiều. Nhiều yếu tố dinh dưỡng khác cũng đóng vai trò quan trọng, và việc thiếu hụt một trong số chúng có thể dẫn đến thiếu máu. 

Nguyên nhân gây thiếu máu dinh dưỡng

Quá trình tạo máu giống như một nhà máy sản xuất, đòi hỏi đầy đủ nguyên liệu và vận hành trơn tru. Khi có bất kỳ "trục trặc" nào, từ thiếu nguyên liệu đến cản trở dây chuyền, thiếu máu dinh dưỡng sẽ xảy ra:

  • Chế độ ăn thiếu chất: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất. Khẩu phần ăn nghèo nàn các vi chất cần thiết sẽ không đủ để cơ thể sản xuất máu.
  • Hấp thu kém: Một số bệnh lý tiêu hoá như tiêu chảy, các vấn đề liên quan đến cắt dạ dày - ruột có thể làm giảm khả năng hấp thu các vi chất quan trọng.
  • Tăng mất chất: Mất máu do ký sinh trùng, kinh nguyệt nhiều, phẫu thuật hoặc xuất huyết sau sinh có thể làm cạn kiệt lượng vi chất dự trữ.

Trong nhiều trường hợp, tình trạng thiếu máu thường không phải là kết quả của việc thiếu hụt duy nhất một vi chất. Thay vào đó, nó thường bắt nguồn từ sự thiếu hụt cùng lúc nhiều loại vi chất thiết yếu, tạo ra một tác động cộng hưởng làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh.

Các vi chất dinh dưỡng thiết yếu và vai trò của chúng

1. Sắt

Sắt là vi khoáng chất đóng vai trò quan trọng trong tổng hợp hemoglobin - protein trong hồng cầu có chức năng vận chuyển oxy. Khi thiếu sắt, cơ thể không thể tạo đủ hemoglobin, dẫn đến hồng cầu nhỏ và nhợt nhạt hơn. Đây được gọi là thiếu máu hồng cầu nhỏ (hay còn gọi là thiếu máu nhược sắc) và là dạng thiếu máu dinh dưỡng phổ biến nhất trên thế giới. Thiếu sắt cũng có thể truyền từ mẹ sang con, khiến trẻ sinh non hoặc nhẹ cân có nguy cơ cao bị thiếu máu.

2. Các vitamin nhóm B

Một số vitamin nhóm B đóng vai trò quan trọng trong quá trình tạo máu:

  • Vitamin B12 và Folate (Vitamin B9): Hai vi chất này cực kỳ quan trọng cho quá trình tổng hợp DNA và phân chia tế bào. Khi thiếu hụt vitamin B9 hoặc B12 làm gián đoạn quá trình tổng hợp DNA, khiến các tế bào hồng cầu không thể phân chia và trưởng thành một cách bình thường, dẫn đến kích thước hồng cầu lớn bất thường. Đây được gọi là thiếu máu hồng cầu to (còn gọi là thiếu máu ưu sắc).
  • Vitamin B2: Tham gia vào chuyển hóa sắt, giúp cơ thể huy động sắt từ kho dự trữ.
  • Vitamin B6: Cần thiết cho việc tổng hợp hemoglobin, thiếu vitamin B6 có thể gây thiếu máu hồng cầu nhỏ, nhợt nhạt tương tự như thiếu sắt.

3. Vitamin A

Vitamin A có mối liên hệ mật thiết với thiếu máu thông qua việc hỗ trợ chuyển hóa sắt. Khi thiếu vitamin A, sắt bị "kẹt" trong các kho dự trữ ở gan và lách, không được vận chuyển đến tủy xương để sản xuất hồng cầu. Do đó, thiếu máu do thiếu vitamin A thường có đặc điểm là lượng sắt dự trữ trong cơ thể cao, khác với thiếu máu do thiếu sắt. Ngoài ra, vitamin A còn tăng cường miễn dịch, giúp giảm nguy cơ thiếu máu do viêm nhiễm.

4. Các vitamin khác

​​​​​

  • Vitamin C: Giúp cải thiện đáng kể khả năng hấp thu sắt. Ngoài ra, vitamin C cũng giúp tăng huy động sắt từ kho dự trữ và bảo vệ tế bào hồng cầu khỏi tổn thương do các các gốc tự do gây ra.
  • Vitamin D: Mặc dù được biết đến nhiều nhất với vai trò trong sức khoẻ xương, vitamin D cũng có thể ảnh hưởng đến quá trình tạo hồng cầu ở tủy xương.
  • Vitamin E: Là chất chống oxy hóa, bảo vệ màng tế bào hồng cầu khỏi tổn thương. Thiếu vitamin E có thể gây thiếu máu tan máu do hồng cầu bị phá hủy sớm.

Biện pháp phòng ngừa thiếu máu do thiếu dinh dưỡng

Để phòng ngừa thiếu máu, bạn nên áp dụng các biện pháp sau:

  • Chế độ ăn đa dạng và cân bằng: Ăn nhiều loại thực phẩm từ động vật và thực vật để đảm bảo cung cấp đủ vi chất dinh dưỡng.
  • Cải thiện hấp thu: Điều trị các vấn đề về tiêu hóa và kết hợp thực phẩm giàu vitamin C với các nguồn sắt hữu cơ để tăng khả năng hấp thu.
  • Tẩy giun sán định kỳ: Tẩy giun 6-12 tháng một lần để ngăn ngừa ký sinh trùng gây mất máu.
  • Bổ sung vi chất: Đối với các nhóm có nguy cơ cao như phụ nữ mang thai, phụ nữ trong tuổi sinh sản, trẻ em đang giai đoạn phát triển và bệnh nhân sau phẫu thuật có thể bổ sung các sản phẩm chứa sắt và các vi chất thiết yếu khác cho quá trình tạo máu theo hướng dẫn của bác sĩ.​​​​​​​